Herfstverkleuring met Nyssa |
|
|
|
|
| Ronald Houtman,
dinsdag 16 december 2025 |
 |
| 316 sec |
Gezond, regelmatige kroonvorm en verdraagt wateroverlast
Bomen (en struiken) uit Noord-Amerika geven over het algemeen betere en mooiere herfstkleuren dan Europese. Ook Aziatische bomen en struiken doen het op dit vlak vaak beter. Goede voorbeelden hiervan zijn Liquidambar, Liriodendron en Acer (Acer rubrum uit Noord-Amerika en Acer palmatum uit Azië). Maar ook Nyssa, met soorten in zowel Azië als Noord-Amerika is een topper als het gaat om herfstverkleuring. Maar ook als laanboom is Nyssa een aanrader; de boom is gezond, heeft een regelmatige kroonvorm en verdraagt wateroverlast.
 |
Tien soorten, slechts één algemeen
De meest gekweekte soort is de Noord-Amerikaanse Nyssa sylvatica. Twee andere soorten die wel worden gekweekt, maar veel zeldzamer zijn, zijn de eveneens Noord-Amerikaanse Nyssa aquatica en de Chinese Nyssa sinensis. Daarnaast zijn er nog zeven soorten, maar die worden slechts zelden gekweekt (Nyssa ogeche) of zijn subtropisch of tropisch en zijn helemaal niet in cultuur. De subtropische en tropische soorten komen voor in Midden-Amerika en Zuidoost-Azië.
Op het eerste gezicht lijkt Nyssa geen directe verwantschappen te hebben met andere bekende geslachten. Het geslacht is in de geschiedenis dan ook steeds op verschillende manieren geclassificeerd. Afwisselend werd Nyssa in de Cornaceae of de aparte familie Nyssaceae geplaatst. Volgens de huidige inzichten, verkregen door DNA-analyses, wordt Nyssa ingedeeld in de aparte familie Nyssaceae. Maar de kornoeljes zijn dus de meest nauwe verwanten.
Alle Nyssa-soorten zijn boomvormig en groeien op vochtige tot uitgesproken natte plaatsen. De bast is steeds ruw. Nyssa sylvatica, Nyssa aquatica en Nyssa sinensis zijn bladverliezend en de enkelvoudige bladeren staan steeds verspreid op de twijgen. De bomen kunnen fantastische herfstkleuren geven, wat ook de belangrijkste sierwaarde van Nyssa is.
In de basis zijn de bomen tweehuizig, wat inhoudt dat mannelijke en vrouwelijke bloemen op verschillende bomen verschijnen. Maar dit is niet altijd het geval, soms worden er tweeslachtige bloemen gevormd. Dat zijn bloemen met zowel mannelijke als vrouwelijke bloemdelen. De mannelijke bloemen bestaan uit kleine, gesteelde hoofdjes met groenige bloemetjes. De vrouwelijke bloemen staan alleen of in bundeltjes tot vier bijeen. Ze bestaan uit een klein urnvormig kroontje, eveneens groenig. De kleine vlezige vruchtjes variëren in kleur van geel, bruin, rood, purper tot donker blauwzwart. Ze bevatten steeds één zaad.
|
|
De meest gekweekte soort is de Noord-Amerikaanse Nyssa sylvatica
| |
|
Tupeloboom
De Nederlandse naam voor Nyssa is tupeloboom. Dit is feitelijk ook de Amerikaanse naam: Tupelo of Tupelo tree. Tupelo is een verbastering van de naam ito opilwa (ito = boom, opilwa = moeras) die de Muscogee-indianen aan Nyssa gaven. Uiteraard verwijst deze naam naar het feit dat Nyssa vooral in moerassen groeit.
Ook het stadje Tupelo in Mississippi, waar Elvis Presley werd geboren, is dus naar Nyssa genoemd. Oorspronkelijk heette dit stadje Gumpond, dat eveneens een verwijzing naar Nyssa is. De Amerikaanse naam voor Nyssa sylvatica is Black gum. Het hout van Nyssa is erg hard en splintert nauwelijks, wat het zeer geschikt maakt voor de meubelindustrie en als parket. In de omgeving van Tupelo, Mississippi groeide veel Nyssa sylvatica, wat het stadje de oorspronkelijke naam Gumpond opleverde, later gewijzigd in Tupelo.
Naast het hout is Nyssa in de Verenigde Staten ook beroemd om de honing die bijen van de bloesem produceren, de tupelo honey. Deze vrij exclusieve honing komt alleen van de drie Nyssa-soorten Nyssa aquatica, Nyssa ogeche en Nyssa sylvatica. De honing werd bekender door het nummer Tupelo Honey van Van Morrison, van het gelijknamige album uit 1971.
Nyssa sinensis
Twee van de drie (iets) breder in cultuur zijnde soorten komen uit Noord-Amerika. De derde soort, Nyssa sinensis, heeft zijn natuurlijke groeiplaats in Centraal- en Zuidwest-China. Het is een grote boom met een piramidale kroon tot zo'n 20 meter hoog. De bladeren zijn breed elliptisch tot langwerpig elliptisch. Ze zijn breder dan bij Nyssa aquatica en Nyssa sylvatica. Bij het uitlopen zijn de bladeren bronskleurig tot iets purper getint. 's Zomers zijn ze donkergroen en in de herfst kleuren ze oranje tot diep oranjerood voordat ze afvallen. In veel literatuur staat dat Nyssa sinensis minder winterhard is dan Nyssa aquatica en Nyssa sylvatica, maar in de praktijk blijkt Nyssa sinensis veel beter winterhard dan de literatuur ons wil doen geloven. Hoewel de boom zonder twijfel de moeite waard is om toe te passen, kan in de praktijk net zo goed voor Nyssa sylvatica worden gekozen. Nyssa sylvatica wordt veel algemener gekweekt en heeft feitelijk dezelfde kenmerken. Dat maakt Nyssa sinensis feitelijk tot een liefhebbersboom.
 | | Nyssa sylvatica |
|
|
Nyssa sylvatica
Deze soort is de meest bekende en dus ook meest gekweekte. Het is een grote boom die gewoonlijk zo'n 15 tot 20 meter hoog wordt. Maar onder gunstige omstandigheden kan de boom hoger worden. In de Verenigde Staten zijn bomen bekend van meer dan 30 meter hoog. De kroon is piramidaal tot breed piramidaal. De glanzende bladeren zijn elliptisch tot omgekeerd eirond, gaafrandig met soms enkele tanden bij de top. 's Zomers zijn ze donkergroen. De herfstkleuren variëren van geel, oranje tot diep donkerrood. De vrouwelijke bloemen kunnen gevolgd worden door purperblauwe tot zwartblauwe vruchten. Naast de herfstkleuren zijn de regelmatige kroonvorm en vochttolerantie de belangrijkste (sier)waarden van Nyssa sylvatica. Veel minder bekend is dat Nyssa een uitstekende drachtplant is. De bloemen, hoe onbeduidend ook, worden zeer druk bevlogen door bijen.
De boom komt van nature voor in het oosten en zuiden van Noord-Amerika, van Ontario in Canada en Michigan en Maine in het noorden van de Verenigde Staten tot Texas en Florida in het zuiden. Hoewel de boom dus inheems is in de Verenigde Staten, wordt hij daar niet veel als sierboom toegepast. Dit gebeurt vooral in Europa, wat ook heeft geresulteerd in naar verhouding veel cultivars van Europese origine.
 | | Nyssa sylvatica 'Wisley Bonfire' |
|
|
Cultivars van Nyssa sylvatica
De bekendste cultivars zijn 'Red Red Wine', 'Sheffield Park' en 'Wisley Bonfire'. Bij 'Red Red Wine' zijn de jonge scheuten purperrood. Ook 's zomers is het blad roodachtig groen, terwijl de herfstkleur dieprood is. De Engelse cultivar 'Sheffield Park' is genoemd naar de gelijknamige tuin in Sussex, Engeland. De bladeren beginnen twee tot drie weken eerder dan bij andere cultivars diep oranje tot oranjerood te kleuren in de herfst. 'Wisley Bonfire' krijgt een wat bredere piramidale kroon. Hierdoor heeft de boom op jong(ere) leeftijd een bijna driehoekige kroon, die later slanker wordt. Ook 'Wisley Bonfire' geeft fantastische herfstkleuren, variërend van diep oranjerood tot dieprood.
Naast deze drie cultivars wordt ook 'Wildfire' soms aangeboden. De kroon van deze boom is breed piramidaal tot eirond. De jonge bladeren zijn aantrekkelijk oranjerood tot rood. Ze steken mooi af tegen het donkergroene volwassen blad en geven de boom het hele seizoen sierwaarde. In de herfst kleuren de bladeren vervolgens donkeroranje tot donkerrood, voordat ze afvallen. 'Jermyns Flame', wederom een Engelse cultivar, heeft mooi en relatief groot, leerachtig blad. De herfstkleur is geel, maar wel iets minder spectaculair dan bij andere cultivars.
Twee buitenbeentjes zijn 'Autumn Cascades' en 'Ashmount Gold'. Met zijn goudgeel uitlopende bladeren is 'Ashmount Gold' een bijzonder opvallende cultivar. Later in het seizoen kleuren de bladeren groengeel, maar ook dan zijn de bladeren duidelijk geler dan bij andere cultivars. 'Autumn Cascades', ten slotte, is een cultivar met sierlijk overhangende takken. Als de boom ouder is, kan deze bijzonder sierlijk zijn. Vooral als 'Autumn Cascades' ook nog in een diep oranjerode herfstkleur is getransformeerd.
|
|
De bekendste cultivars zijn 'Red Red Wine', 'Sheffield Park' en 'Wisley Bonfire'
| |
|
Nieuwe Nederlandse cultivars
Breederplants heeft twee Nederlandse cultivars van Nyssa sylvatica in het pakket. 'Autumn Burst' is een snelgroeiende cultivar met een compacte eironde kroon. De bladeren zijn glanzend groen en in de herfst kleuren ze spectaculair dieprood. De tweede cultivar, 'Big Lady', heeft een smallere, iets meer piramidale kroon en meer afhangende takken dan 'Autumn Burst'. De glanzende groene bladeren kleuren oranjegeel in de herfst.
Beide cultivars werden geselecteerd door Boomkwekerij John de Lepper uit Hulsel.
 | | Nyssa sylvatica 'Ashmount Gold' |
|
|
Nyssa aquatica
Net als Nyssa sinensis is ook Nyssa aquatica ondergewaardeerd. Nissa aquatica komt vooral voor in de zuidelijke staten van de Verenigde staten en kan in de natuur een hoogte van meer dan 25 meter bereiken. Maar bij ons wordt de boom zelden hoger dan 15 meter. Het is een echte moerasboom, die weken, soms maanden, in het water kan staan. In Amerikaanse moerassen krijgen oudere bomen een typische, zeer brede stamvoet. De bladeren zijn langwerpig ovaal, iets zacht behaard aan de onderkant en glimmend donkergroen aan de bovenkant. Ze zijn iets groter dan bij Nyssa sylvatica. Het jonge blad is soms bronskleurig. In de herfst kleurt het blad dieprood, soms met een iets blauwe waas. De vruchten zijn met een lengte van meer dan 2 centimeter aanmerkelijk groter dan bij Nyssa sylvatica en donkerblauw tot blauwzwart. Net als Nyssa sylvatica levert Nyssa aquatica uitstekend hout en is het een goede drachtboom.
Gebruikswaarde
Nyssa is een statige boom die naast een mooie regelmatige kroonvorm gegarandeerd goede herfstkleuren geeft, ook op vochtigere gronden. Met name Nyssa aquatica en Nyssa sylvatica verdraagt langdurig stilstaand water rond de wortels. Maar hij verdraagt zeer veel warmte en ook korte droogte, wat hem uitermate geschikt maakt voor toepassing in infiltratievakken en ook wadi's, mits deze niet te veel uitdrogen als er geen regen valt. Bloeiende bomen trekken veel zweefvliegen en bijen aan en er zijn opvallend weinig ziekten en plagen die Nyssa belagen.
Zijn er dan geen aandachtspunten? Jazeker, de boom geldt als moeilijk verplantbaar. Het beste is om de boom op jonge leeftijd op de uiteindelijke standplaats te zetten. Verplanten op latere leeftijd vindt de boom niet fijn. Ook verdraagt Nyssa geen verharding, waarmee de toepassing als straatboom feitelijk afvalt. In de praktijk is het een boom voor parken, brede lanen, groenstroken en infiltratievakken en (mogelijk ook) wadi's.
Kortom, plant een Nyssa en je plant een statige, veelzijdige boom die bovendien fantastische herfstkleuren geeft.
| LOGIN
met je e-mailadres om te reageren.
|
|
|
| Er zijn nog geen reacties. |
|
